ಮಣಿಪುರ್ ಕೆದೊಳ್ ಪರ‍್ಯಾಂತ್ ಜಳ್ತಲೆಂ?

ಪ್ರಸ್ತಾವನ್:

2023 ಮಾಯ್ 3-ವ್ಯೆರ್, ಆಮ್ಚ್ಯಾ ಬಡ್ಗಾ-ಉದೆಂತಿಚ್ಯಾ ಮಣಿಪುರ್ ರಾಜ್ಯಾಂತ್ ಮೈಟೆ ಜನಾಂಗ್ ಆನಿ ಕುಕಿ ಆದಿವಾಸಿ ಮಧೆಂ ಜಾತೀಯ್-ಧಾರ್ಮಿಕ್ ಯಾದವಿ ಝುಜ್ ಸುರ್ವಾತ್ಲೆಂ. 88 ದೀಸಾಂ ಉಪ್ರಾಂತ್ ಹೆಂ ಬರಯ್ತಾನಾ, ಮಣಿಪುರ್ ಅಜೂನ್ ಜಳ್ತಾ. ಆಮ್ಕಾಂ ಪರ್ವಾಚ್ ನಾಂ!

ಹಫ್ತ್ಯಾ ಪೈಲೆಂ, ಕೊಣಾಕ್‌ಯೀ ಕಿತೆಂಚ್ ಪಡೊನ್ ಗೆಲ್ಲೆಂ ನಾಂ ತಶೆಂ ಭಗ್ತೆಲೆಂ. ತೆದ್ನಾಂ, ಜುಲೈ 19-ವ್ಯೆರ್, ದೊಗಾಂ ಕುಕಿ ಸ್ತ್ರೀಯಾಂಚೊ ಏಕ್ ವಿಡಿಯೊ ವಾಯ್ರಲ್ ಜಾಲೊ. ತರುಣ್ ಆದಿವಾಸಿ ಬಾಯ್ಲಾಂಕ್ ನಿರ್ವಸ್ತ್ರ್ ಕರೂನ್, ರಸ್ತ್ಯಾಂ ವಯ್ರ್ ಪೆರೆಡ್ ಕೆಲೆಂ. ತಾಪ್ಡಾಂ ಮಾರಿತ್ತ್ ತಾಂಕಾಂ ವೆಲೆಂ. ಲೈಂಗಿಕ್ ಅತ್ತ್ಯಾಚಾರ್ ಜಾಲೊ. ಮೈಟೆ ದಾದ್ಲ್ಯಾಂನಿಂ ಅಶೆಂ ಕೆಲೆಂ ಮ್ಹಣ್ ಥಳೀಯ್ ಲೋಕಾಕ್ ಕಳ್ಳೆಂ.

ಗುಂಡಾ ಜಮ್ಯಾ ಥಾವ್ನ್ ಪೊಳೊನ್ ತ್ಯಾ ಬಾಯ್ಲಾಂನಿಂ ಪೋಲಿಸ್ ಠಾಣ್ಯಾಂತ್ ಆಸ್ರೊ ಘೆತ್ಲಲೊ. ಜಬರ್ದಸ್ತೆನ್ ತಾಂಕಾಂ ಠಾಣ್ಯಾ ಥಾವ್ನ್ ನಿಕ್ಳಾವ್ನ್, ಹೊ ಅತ್ತ್ಯಾಚಾರ್ ಚಲ್ಲೊ. ತಾಂಚ್ಯಾ ಪೈಕಿಂ ವಿಸಾವಿ ಪ್ರಾಯೆಚ್ಯೆ ತರ್ನೆ ಚಲಿಯೆ ವಯ್ರ್ ಸಾಮೂಹಿಕ್ ಬಲತ್ಕಾರ್ ಜಾಲೊ. ಅನ್ಯೆಕ್ಲೆಚ್ಯಾ, ಕುಮ್ಕೆಕ್ ಆಯಿಲ್ಲ್ಯಾ ಬಾಪೈಕ್ ಆನಿ ದಾಕ್ಟ್ಯಾ ಭಾವಾಕ್ ಜಿವ್ಶಿಂ ಮಾರ್ಲೆಂ. ಹೆಂ ಘಡ್ಲೆಂ ವಿಡಿಯೊ ವಾಯ್ರಲ್ ಜಾಂವ್ಚ್ಯಾ ದೋನ್ ಮಹಿನ್ಯಾಂ ಪೈಲೆಂ. ದೋನ್ ಮಹಿನ್ಯಾಂನಿಂ ಪೋಲಿಸಾಂನಿಂ ಕಸ್ಸಲೆಂ ಕ್ರಮ್ ಘೆತ್ಲೆಲೆಂ ನಾಂ. ಸ್ಪಷ್ಟ್‌ಪಣಾನ್ ಸಾಂಗ್ಯೆತ್, ಪೋಲಿಸ್ ಮೈಟೆಂ ಸಂಗಾತಾ ಸಾಂಠ್-ಗಾಂಠ್ ಕರ್ತಾಲೆ.

ದೇಸ್ ವಿದೇಸಾಂತ್ ಹೊ ವಿಡಿಯೊ ಪಳೆವ್ನ್ ಲೋಕ್ ಶೆರ್ಮೆಲೊ. ಅಸ್ತಮ್ತಿಚ್ಯಾ ಖಾಸ್ಗಿ ಮಾಧ್ಯಮಾಂನಿಂ, ಟಿವಿ ಚೆನೆಲಾಂ ಧರುನ್, ಹ್ಯಾ ಅತ್ತ್ಯಾಚಾರಾಚೊ ಖೂಬ್ ಪ್ರಚಾರ್ ಕೆಲೊ.  ಮೋದಿ ಸರ್ಕಾರಾಚ್ಯೆರ್ ದಬಾವ್ ಪಡ್ಲೊ. ಮೊನೊ ರಾವ್ಲೆಲೊ ಮೋದಿ ಆಖ್ರೆಕ್ ಜಾಗೊ ಜಾಲೊ ಆನಿ ಉಲಯ್ಲೊ. ಪೂಣ್, ಪಾರ್ಲಮೆಂಟಾಂತ್ ನಹಿಂ!

ಮಣಿಪುರಾಚಿ ಓಳೊಕ್:

ಆಮ್ಚ್ಯಾ ಮಧೆಂ ಜಾಯಿತ್ತ್ಯಾಂಕ್ ಮಣಿಪುರ್ ರಾಜ್ಯ್ ಖಂಯ್ ಆಸಾ ತೆಂ ಖಳಿತ್ ನಾಂ. ಬಡ್ಗಾ-ಉದೆಂತಿಚ್ಯಾ ಸಾತ್ ರಾಜ್ಯಾಂ ವಿಷಿಂ ಮಾಹೆತ್ ಆಮ್ಕಾಂ ನಾಂ ದೆಕುನ್ ನಕ್ಶಾ ದೀತಾಂ. ಮುಖ್ಯ್ ಭೂಮಿಚ್ಯಾ ಭಾರತೀಯಾಂಕ್ ಬಡ್ಗಾ-ಉದೆಂತಿಚೊ ಲೋಕ್ ಪರ್ಕೊ ದಿಸ್ತಾ. ತಾಂಕಾಂ ಚೀನಿ ಮ್ಹಣ್ಚೆಂ ಆಸಾ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ್ ಜಾವ್ನ್ ತಾಂಚ್ಯಾಂ ದೊಳ್ಯಾಂಚೊ ಆಕಾರ್ ಪಳೆವ್ನ್ ತಮಾಶೆ ಕರ್ತಾಂವ್. ತೊ ಲೋಕ್‌ಯೀ, ಆಮ್ಚ್ಯಾಭಾಶೆನ್, ದೇಸಾಚೆ ನಾಗ್ರಿಕ್ ಮ್ಹಣ್ ಆಮಿ ವಿಸರ್ತಾಂವ್. 

2011 ಇಸ್ವೆಂತ್ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ್ ಖಾನೆಸ್ಮಾರಿ ಜಾಲ್ಲಿ. ಉಪ್ರಾಂತ್ 2021 ಇಸ್ವೆಂತ್ ಜಾಯ್ಜೆ ಆಸ್ಲಿ. ಕೊರೊನಾ ಖಾತಿರ್ ಹಿ ಪಾಟಿಂ ಲೊಟ್ಲ್ಯಾ. ತ್ಯಾ ಲೇಕಾ ಪರ್ಮಾಣೆಂ, ಮಣಿಪುರಾಚಿ ಲೋಕ್‍ಸಂಖ್ಯಾ 28 ಲಾಖ್ 56 ಹಜಾರ್ ಆಸ್ಲಿ. ಹಾಂತುಂ ಲಗ್ಬಗ್ 53% ಮೈಟೆ, 24% ನಾಗಾ ಆನಿ 16% ಕುಕಿ. ಹ್ಯೊ ತೀನ್ ಮಣಿಪುರಾಚ್ಯೊ ಮುಖ್ಯ್ ಕುಳಿಯೊ. ಮೈಟೆ ಕುಳಿಯೆಚ್ಯೆ ಆಪ್ಣಾಕ್ ‘ದೇಶಿ’ ಆನಿಂ ಹೆರಾಂಕ್ ‘ವಿದೇಶಿ’ ಮ್ಹಣ್ ಲೆಕ್ತಾತ್. ಪ್ರಸ್ತುತ್, 2023 ಇಸ್ವೆಂತ್, 33 ಲಾಖ್ ಲೋಕ್ ಆಸಾ ಮ್ಹಣ್ ಅಂದಾಜ್. ಕುಳಿಯೆಂಚ್ಯೆ ಆನಿ ಧರ್ಮಾಂಚ್ಯೆ ಆಂಕ್ಡೆ ಮೆಳ್ತನಾಂ, 12 ವ್ಹರ್ಸಾಂನಿಂ ಹ್ಯಾ ಅಂಕ್ಡ್ಯಾಂನಿಂ ಕಿತೆಂ ಬದ್ಲಾವಣ್ ಜಾಲ್ಯಾ ತೆಂ ಕಳ್ತೆಲೆಂ.

Imphal East, Imphal West, Thoubal ಆನಿ Bishnupur ಜಿಲ್ಲ್ಯಾಂನಿಂ ಮೈಟೆ ಲೋಕ್ ದಾಟ್ ಲೋಕ್‍ಸಂಖ್ಯಾತ್ ಆನಿ ಬಳಿಸ್ಟ್ ಜಾವ್ನಾಸಾ. ಹೆ ಪ್ರದೇಸ್ ಇಂಪಾಲಾ ಕಣ್ವ್ಯಾಂತ್ಲೆ. ಮೈಟೆ ಲೋಕ್ ಚಡ್ತಾವ್ ಹಿಂದು. ಥೊಡೆ ಸನಾಮಹಿ (animist) ಆನಿ ಇಸ್ಲಾಮ್ ಧರ್ಮ್ ಪಾಳ್ತಾತ್. 85% ಮೈಟೆ ವೈಷ್ಣವಾ ಹಿಂದು. ದೆಕುನ್, ವಯ್ಲ್ಯೆ ಜಾತಿಚ್ಯೆ ಮ್ಹಣ್ಯೆತ್ ಆನಿ ಅತಾತಾಂ RSS ಹಿಂದುತ್ವಾ ವಿಚಾರಾಂಚ್ಯೆಂ ಸಮರ್ಥಕ್.

ಭೊಂವಾರಿಂಚ್ಯಾಂ ಹೆರ್ ಸರ್ವ್ ಜಿಲ್ಲ್ಯಾಂನಿಂ ನಾಗಾ ಆನಿ ಕುಕಿ ಜನಾಂಗ್ ವಸ್ತಿ ಕರ್ತಾ. ಹೆ ಪ್ರದೇಸ್ ದೊಂಗ್ರಾಳೆ. ಹಾಂಗಾಸರ್ ಲೋಕಾಚಿ ವಸ್ತಿ ವಿರಳ್, ಭುಂಯ್ ಚಡ್, ಲೋಕ್ ಉಣೊ. ಹ್ಯಾ ದೊಂಗ್ರಾಳ್ಯಾಂ ವಠಾರಾಂನಿಂ, ಬಡ್ಗಾಚ್ಯಾ ಜಿಲ್ಲ್ಯಾಂನಿಂ ಮ್ಹಳ್ಯಾರ್ ನಾಗಾಲೇಂಡ್ ರಾಜ್ಯಾಕ್ ಲಾಗೊನ್, ನಾಗಾ ಲೋಕ್ ವಸ್ತಿ ಕರ್ತಾ. ತೆನ್ಕಾಚ್ಯಾ ಜಿಲ್ಲಾಂನಿಂ ಕುಕಿ ಲೋಕ್ ಆಸಾ. ನಾಗಾ ಆನಿಂ ಕುಕಿ ಆದಿವಾಸಿ ಆನಿಂ ವನವಾಸಿ ಮ್ಹಣ್ತಚ್ ಪರಿಶಿಸ್ಟ್ ಪಂಗಡ್ (Scheduled Tribe, ST) ಪಟ್ಟೆಂತ್ ಯೆತಾತ್. 98% ನಾಗಾ ಆನಿ ಕುಕಿ ಲೋಕ್ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್. ದೆಕುನ್ ಮಣಿಪುರಾಚ್ಯಾ ಅಂತರಿಕ್ ಝುಜಾಕ್ ಜಾತಿಚ್ಯೆಂ ಆನಿ ಧರ್ಮಾಚ್ಯೆಂ ದ್ರುವೀಕರಣ್ ಏಕ್ ವ್ಹಡ್ ಕಾರಣ್ ಜಾವ್ನಾಸಾ. ಅಯ್ಲೆವಾರ್, ಭಾಜಪಾ ಸರ್ಕಾರಾಂನಿಂ ಹೆಂ ದ್ರುವೀಕರಣ್ ವಾಡೊಂಕ್ ಪ್ರೇತನ್ ಕೆಲಾಂ ಶಿವಾಯ್ ಎಕ್ವಟಾಂವ್ಕ್ ಮಿನತ್ ಘೆವ್ನಾಂ.

ಹ್ಯಾಂ ತೀನ್ ಪ್ರಮುಖ್ ಕುಳಿಯಾಂ ಶಿವಾಯ್, ಪಾಂಗಳ್ ಮ್ಹಳ್ಳಿ ಅನ್ಯೆಕ್ ಆದಿವಾಸಿ  ಕುಳಿ ಆಸಾ. ಹ್ಯಾಂ ಚಾರ್ ಕುಳಿಯಾಂ ಭಿತರ್ ಧಾರಾಳ್ ಅಂತರ್-ಕುಳಿಯೊ ಆಸಾತ್.

ಮಣಿಪುರ್ ಲೋಕಾಚ್ಯೆಂ ಧಾರ್ಮಿಕ್ ಲೇಕ್‍ಪಾಕ್:

2011 ಖಾನೆಸ್ಮಾರಿ ಪ್ರಮಾಣೆಂ, ಮಣಿಪುರಿ ಜಣ್-ಅಂಕ್ಡ್ಯಾಂತ್ 41.39% ಹಿಂದು, 41.29% ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್, 8.40% ಮುಸ್ಲಿಂ, 7.78‍% ಸನಾಮಹಿ, 0.25% ಬುದ್ಧಿಸ್ತ್, ಉರ್ಲೆಲೆ 0.89% ಹೆರ್. ಸನಾಮಹಿ ಮ್ಹಳ್ಯಾರ್ ಪುರ್ವಜಾಂಚಿ ಪೂಜಾ ಕರ್ತೆಲ್ಯಾಂಚ್ಯೆಂ ಥಳೀಯ್ ಧರ್ಮ್. ಹೆ ಮೈಟೆ ಆದಿವಾಸಿ ದೆಕುನ್ ಹಿಂದ್ವಾಂಚ್ಯಾ ಲೇಕಾಂತ್ ಮೆಳಯ್ತಾತ್. ಮೈಟೆ ಸನಾಮಹಿ ಸಮುದಾಯಾಚ್ಯೆಂ ಎಕ್ ನಾಂವಾಡ್ದಿಕ್ ದೇವುಳ್, ಜೆಂ ಇಂಪಾಲಾಂತ್ ಆಸಾ, ತಾಚಿ ತಸ್ವೀರ್ ಸಕಯ್ಲ್ ಚಿಟ್ಕಾಯ್ಲ್ಯಾ.

2011 ಖಾನೆಸ್ಮಾರಿ ಪ್ರಮಾಣೆಂ, ಸಗ್ಳ್ಯಾ ಇಂಡಿಯಾಂತ್ ಸತ್ರಾ ಲಾಖ್ ಏಕ್-ಸಾಟ್ ಹಜಾರ್ ಮೈಟೆ ಲೋಕ್ ಆಸ್ಲೊ. ತಾಂತುಂ ಪಂದ್ರಾ ಲಾಖ್ ಬಾವೀಸ್ ಹಜಾರ್ ಜಣ್ (87.5%) ಮಣಿಪುರ್ ರಾಜ್ಯಾಂತ್ ಜಿಯೆತೆಲೆ. ಹ್ಯಾಂ ಪೈಕಿಂ ಮೈಟೆ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಲಗ್ಬಗ್ 15% ಮ್ಹಣ್ಜೆ 2+ ಲಾಖ್ ಮ್ಹಣ್ ಅಂದಾಜ್.

ಗುಮಾನ್ ಕರ್ಚೊ ವಿಷಯ್ ಮ್ಹಳ್ಯಾರ್, 1961 ಆನಿಂ 2011 ಖಾನೆಸ್ಮಾರಿ ಲೇಕಾಂ ಪ್ರಮಾಣೆಂ, ಮಣಿಪುರಾಂತ್ ಹಿಂದು ಆಂಕ್ಡೆ 62% ಥಾವ್ನ್ ದೆಂವೊನ್ 41%ಕ್ ರಾವ್ಲೆ. ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಆಂಕ್ಡೆ 19% ಥಾವ್ನ್ ಚಡೊನ್ 41%ಕ್ ರಾವ್ಲೆ. ನಾಗಾ ಆನಿಂ ಕುಕಿ ಜನಾಂಗಾಂನಿಂ 98% ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್. ಚಡಾವತ್ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಬಾಪ್ತಿಸ್ತ್ ಪಂಗ್ಡಾಚ್ಯೆ, ಕತೊಲಿಕ್ ಭಾರಿ ಉಣೆ. ಹೊ ಲೋಕ್ ಏಕೊಣಿವಿಸಾವ್ಯಾ ಶೆಕ್ಡ್ಯಾಂತ್ ಕನ್ವೆಡ್ತರ್ ಜಾಲ್ಲೊ ಮ್ಹಣ್ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಮಿಶನರಿ ಸಾಂಗ್ತಾತ್. ತರ್, ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವಾಚ್ಯೆಂ ಅಂಕ್ಡೆ ಕಿತ್ಯಾಕ್ ಅಶೆ ವಾಡತ್ತ್ ಗೆಲ್ಯಾತ್? ಹೆಂ ಮೈಟೆಂಚ್ಯೆಂ ಸವಾಲ್!

ದೇಸ್ ವಿದೇಸಾಂತ್ ನಾಂವಾಡ್ದಿಕ್, ಬೊಕ್ಸಿಂಗ್ ಚಾಂಪಿಯನ್, ಮೇರಿ ಕೊಮ್ ಕುಕಿ-ಝೊ ಸಮುದಾಯಾಚಿ; ತಿ ಬಾಪ್ತಿಸ್ತ್ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್. ತಿಚ್ಯೆ ಜಿಣ್ಯೆ ಕಾಣಿಯೆಚ್ಯೆಂ ಬೊಲ್ಲಿವುಡ್ ಫಿಲ್ಮ್ ಆಸಾ. ಪ್ರಿಯಂಕಾ ಚೋಪ್ರಾನ್ ಭಾರಿ ಆಪುರ್ಬಾಯೆನ್ ಮೇರಿ ಕೊಮಾಚೊ ಪಾತ್ರ್ ವಹ್ಸಿಲಾ.

ನಾಗಾ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ತರ್‌ಯೀ, ತಾಂಚಿ ಆದಿವಾಸಿ ಸಂಸ್ಕ್ರತಿ ವಿಸ್ರೊಂಕ್ನಾಂತ್. ಸಕಯ್ಲೆಂ ಪಿಂತುರ್ ನಾಗಾ ಸಮುದಾಯಾಚ್ಯೆಂ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ್ ನೆಸಣ್ ಆನಿ ನಾಚ್ ದಾಖಯ್ತಾ.

ಮಣಿಪುರಾಂತ್ ಮಾನವಿ ಹಕ್ಕಾಂಚ್ಯಾ ಉಲ್ಲಂಘನಾ ಚರಿತ್ರಾ:

ಮಾನವಿ ಹಕ್ಕಾಂಚ್ಯೆ ಉಲ್ಲಂಘನ್ ಮಣಿಪುರ್ ಫುಟೀರತಾವಾದಾಚ್ಚೊ ಪರಿಣಾಮ್ ಜಾವ್ನ್ 1960 ದಾಕ್ಟ್ಯಾ ಥಾವ್ನ್ ಸುರ್ವಾತ್ಲಾಂ. ಆಮ್ಚಿ ಆರ್ಮಿ, ಪಾರಾ-ಮಿಲಿಟರಿ ಶಿಬಂದಿ ಆನಿಂ ಪೋಲಿಸ್ ಕರ್ಮಚಾರಿ ಮಣಿಪುರ್ ಫುಟೀರತಾಂಕ್ ಬಂಧಿ ಕರುಂಕ್ ಬಂದುಕೆ-ರಾಜ್ ಲಾಗು ಕರ್ತಾತ್. ಹ್ಯಾಂ ಪ್ರೇತನಾಂನಿಂ ಜಾಯಿತ್ತೆ ಜೀವ್ ಗೆಲ್ಯಾತ್. ಜಾಯಿತ್ತ್ಯಾಂಕ್ ಚಿತ್ರ-ಹಿಂಸಾ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಂತ್ ಅಟ್ಕಾಂವ್ಕ್ Armed Forces Special Powers Act of 1958 (AFSPA) ವಾಪರ್ಲಾಂ. 1942 ಇಸ್ವೆಂತ್ ಬ್ರಿಟಿಶ್ ಸರ್ಕಾರಾನ್ ಹೊ ಕಾಯ್ದೊ ‘ಕ್ವೀಟ್ ಇಂಡಿಯಾ’ ಸತ್ಯಾಗ್ರಹಿಂಕ್ ಜಯ್ಲಾಂತ್ ಕುಡಾಂವ್ಚ್ಯಾ ಖಾತಿರ್ ಜ್ಯಾರಿ ಕೆಲ್ಲೊ. 1958 ಇಸ್ವೆಂತ್ ಸ್ವತಂತ್ರ್ ಭಾರತಾಚ್ಯಾ ಪಾರ್ಲಮೆಂಟಾನ್ ಹೊ ಕಾಯ್ದೊ ಪರತ್ ಮಂಜೂರ್ ಕೆಲೊ. ಜಮ್ಮು-ಕಾಶ್ಮಿರ್ ಮೆಳೊನ್ ಬಡ್ಗಾ-ಉದೆಂತಿಚ್ಯಾ ಸಾತ್ ರಾಜ್ಯಾಂನಿಂ ಹೊ ಕಾಯ್ದೊ ಲಾಗು ಕೆಲೊ. ಹ್ಯಾ ಕಾಯ್ದ್ಯಾ ಪ್ರಮಾಣೆಂ, ವೊರಂಟ್ ನಾಸ್ತಾನಾಂ ಕೊಣಾಕ್‌ಯೀ ದುಬಾವಾನ್ ಬಂಧಿ ಕರ್ಯೆತ್. ಕೊಡ್ತಿ ಮುಖಾರ್ ಹಾಜರ್ ಕರಿಜೆ ಮ್ಹಣ್ ನಾಂ. FIR ನೊಂದಿತ್ ಕರಿಜೆ ಮ್ಹಣ್ ನಾಂ. ಕೈದ್ ಕೆಲ್ಲ್ಯಾಂಕ್, ಸಮಕಾಲೀನ್ ಅಂತರ್ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ್ ಮಾನವಿ ಹಕ್ಕಾಂಚ್ಯೆ ಸ್ಟೆಂಡರ್ಡ್ ನೀತಿ-ನ್ಯಾಯ್ ಲಾಗು ಜಾಯ್ನಾಂತ್. ವ್ಹರ್ಸಾನ್ ವ್ಹರ್ಸಾಂ, ಹೆ ಬಂಧಿ ಜಯ್ಲಾಂತ್ ಕುಸ್ತಾತ್!

ಸಂಯುಕ್ತ್ ರಾಷ್ಟ್ರ್ ಸಂಘಟನಾನ್ (UNO) ಹ್ಯಾ ಕಾಯ್ದ್ಯಾಚ್ಯೆಂ ಖಂಡನ್ ಕೆಲಾಂ. ಹೊ ಕಾಯ್ದೊ ಆಮಾನುಷ್ ಆನಿ ಆಧುನಿಕ್ ಅಂತರಾಷ್ಟ್ರೀಯ್ ಕಾನೂನಾಂಚೆಂ ಉಲ್ಲಂಘನ್ ಕರ್ತಾ, ಅಶೆಂ ಮ್ಹಣ್ತಾ UNO.  ಹೊ ಕಾಯ್ದೊ ರದ್ದ್ ಕರಿಜೆ ಮ್ಹಣ್ ಮಣಿಪುರ್ ಮಾನವಿ ಹಕ್ಕಾಂಚಿ ಝುಜಾರಿ, ಇರೊಮ್ ಚಾರು ಶರ್ಮಿಳಾನ್ 5 ನವೆಂಬ್ರ್ 2004 ಥಾವ್ನ್ 9 ಅಗೋಸ್ತ್ 2016 ಪರ‍್ಯಾಂತ್ ಸೊಳಾ ವ್ಹರ್ಸಾಂಚೊ ಉಪ್ವಾಸ್ ಕೆಲೊ. ಸಕಯ್ಲಿ ತಸ್ವೀರ್ ಚಾರು ಶರ್ಮಿಳಾಚಿ. ಪೋಲಿಸಾಂನಿಂ ತಿಕಾ ಕೈದ್ ಕರ್ನ್, ನಾಕಾ ಮುಖಾಂತ್ರ್ ಪೋಶಕ್ ದ್ರವ್ಯಾಂ ದೀವ್ನ್ ಜೀವ್ ದವರ್ಲೆಲೆಂ.

ಮಣಿಪುರಾಚ್ಯೆಂ ಪ್ರಸ್ತುತ್ ರಾಜ್‍ಕಾರಣ್:

ಸೆಂಟ್ರಲ್ ಇಂಪಾಲ್ ಕಣ್ವ್ಯಾ ವಠಾರಾಚ್ಯೆಂ ಕ್ಶೇತ್ರ್ ಕೇವಲ್ 10%. ಪೂಣ್, 57% ಮಣಿಪುರಿ ಲೋಕ್ ಹಾಂಗಾ ವಸ್ತಿ ಕರ್ತಾ. ಮಣಿಪುರ್ ಎಸೆಂಬ್ಲಿಂತ್ 60 ಬಸ್ಕಾ. ತಾಂತುಂ, ಹ್ಯಾ ಕಣ್ವ್ಯಾ ವಠಾರಾಂತ್ 40 ಎಸೆಂಬ್ಲಿ ಶೆತಾಂ ಆಸಾತ್. ಮೈಟೆ ಲೋಕ್ ಜೆರಾಲ್ ವರ್ಗಾಂತ್ಲೊ ದೆಕುನ್ ಹಿಂ ಅನಾರಕ್ಶಿತ್ ಶೆತಾಂ. 2022 ಫೆಬ್ರೆರ್- ಮಾರ್ಚ್ ಎಸೆಂಬ್ಲಿ ಚುನಾವೆಂತ್, 40 ಬಸ್ಕಾ ಪೈಕಿಂ ಮೈಟೆಂಕ್ 39 ಬಸ್ಕಾ ಲಾಭ್ಲ್ಯೊ. ಎಸೆಂಬ್ಲಿಂತ್ 31 ಬಸ್ಕಾ ಲಾಭ್ಲ್ಯಾರ್ ರಾಜ್ಯ್ ಸರ್ಕಾರ್ ಘಡ್ಯೆತ್. ದೆಕುನ್, ಸರ್ಕಾರಿ ಪದ್ವಿ ಮೈಟೆಂಚ್ಯಾ ಹಾತಾಂತ್ ಆಸಾ.

ಹ್ಯಾ ಕಣ್ವ್ಯಾ ವಠಾರಾಚ್ಯಾಂ ಬೊಂವಾರಿಂ, ದೊಂಗ್ರಾಳಿ ಸುವಾತ್ ಆಸಾ. ಮಣಿಪುರಾಚಿ 90% ಜಮೀನ್ ಹಿ. ಹಾಂಗಾಸರ್ 43% ಜನಾಂಗ್  ಜಿಯೆತಾ.  ತಾಂಕಾಂ ST ಸವ್ಲತ್ಯೊ ಆರಕ್ಶಿತ್ ಕೆಲ್ಯಾತ್. ಹಾಂಚ್ಯೆ ಖಾತಿರ್ ರಾಜ್ಯ್ ಎಸೆಂಬ್ಲಿಂತ್ 19 ಶೆತಾಂ ಆರಕ್ಶಿತ್ ಕೆಲ್ಯಾಂತ್. ನಾಗಾ ಆನಿಂ ಕುಕಿ ಜನಾಂಹಗಾಂಚ್ಯೊ  ಆಪ್ಲ್ಯೊಚ್ ಪ್ರಾದೇಶಿಕ್ ರಾಜಕೀಯ್ ಪಾಡ್ತಿ ಆಸಾತ್.

ಪ್ರಸ್ತುತ್ ಎಸೆಂಬ್ಲಿಂತ್ ಭಾಜಪಾ 32 ಬಸ್ಕಾ ಜಿಕೊನ್ ಪರತ್ ಪದ್ವೆರ್ ಆಯ್ಲಿ. ಭಾಜಪಾ ಮುಕೆಲಿ ಬಿರೆನ್ ಸಿಂಘ್ ಪರತ್ ಮುಖ್ಯ್‌‌‌‌‌ಮಂತ್ರಿ ಜಾಲೊ. ಹ್ಯಾ ಎಲಿಸಾಂವಾಂತ್ ಗುಮಾನಾಂತ್ ಘೆಜೆ ತಸ್ಲೊ ವಿಷಯ್  ಮ್ಹಳ್ಯಾರ್ ಚುನಾವಿ ಪ್ರಚಾರಾಂತ್ ಆಪುಣ್ AFSPA ರದ್ದ್ ಕರ್ತಾಂ ಮ್ಹಣ್ ಭಾಜಪಾನ್ ಮಾತ್ರ್ ಭಾಸವ್ಣಿ ದೀವ್ನಾ. ಹೆರ್ ಸರ್ವ್ ಪಾಡ್ತಿಂನಿಂ ತಶೆಂ ಭಾಸವ್ಣಿ ಕೆಲ್ಲಿ. ಭಾಜಪಾ ಮೈಟೆಂ ವರ್ವಿಂ ಜಿಕ್ಲಿ ದೆಕುನ್ ಮ್ಹಣ್ಯೆತ್ AFSPA ಕುಕಿ ಆನಿ ನಾಗಾ ವಿರುದ್ಧ್ ಜಾಲ್ಲ್ಯಾನ್ ಆಪ್ಣಾಚ್ಯಾ ಹಿತಾಚ್ಯೆಂ ಮ್ಹಣ್ ಮೈಟೆಂಕ್ ಭಗ್ತಾ.

2017 ಇಸ್ವೆ ಪೈಲೆಂ, ಮಣಿಪುರಾಂತ್ ಕೊಂಗ್ರೆಸ್ ರಾಜ್ಯ್ ಸರ್ಕಾರ್ ಆಸ್ಲೊ. ತವಳ್, ಮಣಿಪುರಾಚ್ಯಾ ಸಾತ್ ಎಸೆಂಬ್ಲಿ ಶೆತಾಂನಿಂ AFSPA ರದ್ದ್ ಕೆಲ್ಲೊ. 2022 ಚುನಾವೆಂತ್ ಜಿಕೊನ್ ಆಪ್ಲೊ ಸರ್ಕಾರ್ ಪದ್ವೆರ್ ಆಯ್ಲೊ ತರ್ ಸಗ್ಳ್ಯಾ ರಾಜ್ಯಾಂತ್ ಹೊ ಕರಾಳ್ ಕಾಯ್ದೊ ರದ್ದ್ ಕರ್ತೆಲ್ಯಾಂವ್. ಪೈಲ್ಯಾ ಕೆಬಿನೆಟ್ ಮೀಟಿಂಗಾಂತ್ ತುರಂತ್ ಆನಿ ಸಂಪೂರ್ಣ್ ರದ್ದ್ ಕರ್ಚೊ ನಿರ್ಧಾರ್ ಮಂಜೂರ್ ಕರ್ತೆಲ್ಯಾಂವ್. ಅಶೆಂ ಕೊಂಗ್ರೆಸ್ ಪಾಡ್ತಿನ್ ಭಾಸಯಿಲ್ಲೆಂ. ಹಿ ‘ಭಾಸವ್ಣಿ’ ಮೈಟೆಂಕ್ ರುಚೊಂಕ್ನಾಂ ಮ್ಹಣ್ ಚುನಾವಿ ಫಲಿತಾಂಶಾಂತ್ ಕಳ್ತಾ.

ಮಾನವಿ ಹಕ್ಕಾಂ ರಕ್ಶಣ್ ಸಂಘಟಣಾಂಚ್ಯೆ ಸಾಂದೆ AFSPA ರದ್ದ್ ಕರಿಜೆ ಮ್ಹಣ್ ಮಾಗ್ಣಿ ಕರೂನ್ ಪುರ್ಶಾಂವ್ ಕಾಡ್ತಾತ್ ತಿ ತಸ್ವೀರ್ ಸಕಯ್ಲ್ ಚಿಟ್ಕಾಯ್ಲ್ಯಾ.

2023 ಮಣಿಪುರ್ ಜಾತೀಯ್-ಧಾರ್ಮಿಕ್ ದಂಗೆ ಆನಿಂ ಹಿಂಸಾ:

2023 ಜುಲೈ 4 ಪರ‍್ಯಾಂತ್, ಹ್ಯಾಂ ದಂಗ್ಯಾಂನಿಂ 142 ಜಣಾಂಚೊ ಜೀವ್ ಗೆಲಾ. ತಿನ್ಶ್ಯಾಂ ವಯ್ರ್ ಜಣ್ ಘಾಯೆಲ್ಯಾತ್. 54,488 ಜಣ್ ಆಪ್ಲೆ ವಸ್ತೆ ಥಾವ್ನ್ ವಿಸ್ಕಳೀತ್ ಜಾಲ್ಯಾತ್. ಲಗ್ಬಗ್ ತೀನ್ ಮಹಿನ್ಯಾಂ ಥಾವ್ನ್ ಮಣಿಪುರ್ ಜಳ್ತಾ. ಮೋದಿಚೊ ಕೇಂದ್ರ್ ಸರ್ಕಾರ್ ಹೆ ದಂಗೆ ಥಾಂಬಂವ್ಕ್ ಅಸಫಳ್ ಜಾಲಾ. ಪ್ರತ್ಯೇಕ್ ಜಾವ್ನ್ ಪ್ರಧಾನಿ ಮೋದಿ ಉಲಯಿಚ್ ನಾಂ. ತೊ ಬಿಲ್ಕುಲ್ ಮೊನೊ ಜಾಲಾ. ಪರ್ಗಾಂವಾಂನಿಂ ಭೊಂವ್ತಾ, ಪೂಣ್, ಮಣಿಪುರಾಕ್ ವಚೊನ್ ಜಖ್ಮಾಂ ಭರುಂಕ್ ತಾಚ್ಯೆ ಕಡೆ ವೇಳ್ ನಾಂ.

ಹ್ಯಾಂ ದಂಗ್ಳಿಂಚಿ ಪಾರ್ಶ್ವ-ಭೂಮಿ ಕಿತೆಂ? ಕಿತ್ಯಾಕ್ ಹೆ ದಂಗೆ ಸುರ್ವಾತ್ಲೆ?

2023 ಅಪ್ರೆಲ್ 14ವ್ಯೆರ್, ಮಣಿಪುರ್ ಹೈ-ಕೊಡ್ತಿನ್ ಕಣ್ವ್ಯಾಂತ್ಲ್ಯಾಂ ಮೈಟೆಂಕ್ ಅನುಸೂಚಿತ್ ಜಮಾತಿಂಚ್ಯೆ (ಪರಿಶಿಷ್ಟ್ ಪಂಗ್ಡಾಂಚ್ಯೆ) ಮ್ಹಣ್ ರಾಜ್ಯ್ ಸರ್ಕಾರಾನ್ ಮಾಂದುನ್ ಘೆಜೆ ಮ್ಹಳ್ಳೆಂ ತೀರ್ಪ್ ದಿಲ್ಲೆಂ. ಸುಪ್ರೀಮ್ ಕೊಡ್ತಿನ್ ಹೈ-ಕೊಡ್ತಿಚ್ಯೆಂ ಹೆಂ ತೀರ್ಪ್ ಚುಕಿಚ್ಯೆಂ ಮ್ಹಣ್ ತೀರ್ಪ್ ದಿಲೆಂ. ಹೈ-ಕೊಡ್ತಿಚ್ಯಾ ತೀರ್ಪಾ ವಿರುದ್ಧ್, All Tribal Students’ Union Manipur ಹಾಣಿಂ 2023 ಮಾಯ್ 3ವ್ಯೆರ್ ಶಾಂತತಾಯೆನ್ ಅಂದೋಲನ್ ಕರುಂಕ್ ಉಲೊ ದಿಲೊ. ಪುಡ್ಲ್ಯಾ ದೀಸಾ, ಮೈಟೆ ಗ್ರೂಪಾಂನಿಂ ಕುಕಿ ಹಳ್ಳೆಂಕ್ ವೆಚ್ಯೆ ಸರ್ವ್ ರಸ್ತೆ ಬಂಧ್ ಕೆಲೆ. ಶಾಂತಿಪೂರ್ಣ್ All Tribal Students ಪ್ರತಿರೋದ್ ಚಲ್ತಾನಾ, ಮೈಟೆ ಗುಂಡಾಂನಿಂ Anglo-Kuki Centenary Gate ಜಳಯ್ಲಿ. ಕುಕಿ ಘರಾಂಕ್ ಉಜೊ ಲಾಯ್ಲೊ. ಭಾಜಪಾಚ್ಯಾ ರಾಜ್ಯ್ ಸರ್ಕರಾನ್ ರಾನಾಂಚಿ ಸರ್ವೇ ಕರಯ್ಲಿ. ಕುಕಿ ಲೋಕ್ ರಾನಾಂನಿ ಕಸ್‍ಕಸ್ (ಪೊಪ್ಪಿ)ಚಿ ಕೃಶಿ ಕರ್ತಾ ಮ್ಹಣ್ ಆರೋಪ್ ಲಾಯ್ಲೊ. ಮಾಧಕ್ ದ್ರವ್ಯಾಂ ವಿರುದ್ಧ್ ಹೆಂ ಸರ್ಕಾರಿ ಕ್ರಮ್ ಮ್ಹಣ್ ಪ್ರಚಾರ್ ಕೆಲೊ.

The Manipur Land Revenue and Reforms Act – 1960 ಪ್ರಮಾಣೆಂ, ಆದಿವಾಸಿ ಜಮೀನ್ ಅನ್-ಆದಿವಾಸಿಂಕ್ ಹಸ್ತಾಂತರಣ್ ಅಡ್ವರ್ಲಾಂ ದೆಕುನ್ ಮೈಟೆಂಕ್ ಕಣ್ವೊ ಸೊಡ್ನ್ ದೊಂಗ್ರಾಳ್ಯೆ ಜಮೀನೆರ್ ಆಸ್ತ್ ಘೆಂವ್ಕ್ ಜಾಯ್ನಾ. ಆದಿವಾಸಿ ಲೋಕಾಕ್, ಕುಕಿ ಆನಿ ನಾಗಾ, ವಸ್ತಿ ಕರುಂಕ್ ಇಸ್ಕಳ್ ಜಮೀನ್ ಆಸಾ. ಕಣ್ವ್ಯಾಂತ್ ಆಸ್ತ್ ಘೆವ್ನ್ ಥೈಂಸರ್ ಘರ್-ವಸ್ತಿ ಕರುಂಕ್ ನಾಗಾ ಆನಿ ಕುಕಿ ಲೊಕಾಕ್ ಸ್ವತಂತ್ರ್ ಆಸಾ. ಕುಕಿ ಆಪ್ಣಾಕ್ ಕಣ್ವ್ಯಾಂತ್ ಯೇಂವ್ಕ್ ನಾಕಾ ಮ್ಹಣ್ತಾತ್ ತರ್‌ಯೀ ದೊಂಗ್ರಾಳ್ಯಾ ವಠಾರಾಂತ್ ಬರೆ ರಸ್ತೆ ನಾಂತ್, ಇಸ್ಕೊಲಾಂ ಆನಿ ಅಸ್ಪತ್ರ್ಯೊ ನಾಂತ್ ದೆಕುನ್ ಯೇಜೆಚ್ ಪಡ್ತಾ. ವಯ್ಲ್ಯಾನ್ ರಾಜಕೀಯ್ ಅಧಿಕಾರ್ ಮೈಟೆ ಲೊಕಾಚ್ಯಾ ಹಾತಾಂತ್ ಆಸಾ ದೆಕುನ್ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಖಾತಿರ್ ಸರ್ಕಾರಿ ಖರ್ಚ್ ಕಣ್ವ್ಯಾ ಸುವಾತೆರ್ ಜಾತಾ. ದೊಂಗ್ರಾಳ್ಯಾಂ ವಠಾರಾಂನಿಂ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಜಾಯ್ನಾಂ ಮ್ಹಣ್ಚೆಂಯೀ ಆದಿವಾಸಿ ಜನಾಂಗಾಚ್ಯೆಂ ಏಕ್ ದೂರ್.

ಮಣಿಪುರಾಂತ್ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ವಿರೋಧಿ ಚಳ್‍ವಳ್:

ಕುಕಿ ಲೋಕ್ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ದೆಕುನ್ ಮಣಿಪುರಾಚ್ಯೆಂ ಅಂತರಿಕ್ ಝುಜ್ ದೋನ್ ಜಾತಿಂ ಮಧ್ಲೆಂ ಮಾತ್ರ್ ನಹಿಂ, ಬಗಾರ್ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್-ವಿರುದ್ಧ್ ಧಾರ್ಮಿಕ್ ದ್ರುವೀಕರಣಾಕ್ ಕಾರಣ್ ಜಾವ್ನಾಸಾ. ಅಯ್ಲೆವಾರ್, ಭಾಜಪಾ ಸರ್ಕಾರಾಂನಿಂ ಹೆಂ ದ್ರುವೀಕರಣ್ ವಾಡೊಂಕ್ ಪ್ರೇತನ್ ಕೆಲಾಂ ಶಿವಾಯ್ ಎಕ್ವಟಾಂವ್ಕ್ ಮಿನತ್ ಘೆವ್ನಾಂ.

Manipur Public Premises (Eviction of Unauthorised Occupants) Act – 1978 ಹೊ ಕಾಯ್ದೊ ವಾಪ್ರುನ್, ಕುಕಿ ವಠಾರಾಂನಿಂ ಬಾಂದ್ಲೆಲ್ಯೊ ಇಗರ್ಜ್ಯೊ ಗೈರ್-ಕಾನೂನಿ ಮ್ಹಣ್ ಆಯ್ಲೆವಾರ್ ಭಾಜಪಾ ಸರ್ಕಾರಾನ್ ನೋಟಿಸಾಂ ದಿಲಿಂ. 2011 ಇಸ್ವೆಂತ್ 188 ಘೈರ್ ಕಾನೂನಿ ಹಿಂದು ದಿವ್ಳಾಂ ನಿಯಮಿತ್ ಕೆಲಿಂ ತರ್‌ಯೀ ಏಕ್‍ಚ್ ಏಕ್ ಇಗರ್ಜ್ ನಿಯಮಿತ್ ಕೆಲಿನಾಂ ಮ್ಹಣ್ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವಾಂಚಿ ಬೆಜಾರಾಯ್.

2023 ಫೆಬ್ರೆರಾಂತ್, ಹಿಂದುತ್ವಾವಾದಿ ಭಾಜಪಾ ರಾಜ್ಯ್ ಸರ್ಕಾರಾನ್ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಆನಿ ಇಗರ್ಜಿಂಚಿ ನವಿ ಸರ್ವೇ ಸುರು ಕೆಲಿ. ಹೆ ಅಂಕ್ಡೆ ಜಮಯ್ತಚ್, ಮಾರ್ಚ್ 9ವ್ಯೆರ್ ಜಾಯಿತ್ತ್ಯಾಂ ಮಿಶನರಿಂಕ್ ಕೈದ್ ಕೆಲೆಂ. ಸಕ್ಟಾಂಕ್ ಭೆಸ್ಟಾಯ್ಲೆಂ. ಹಿಂದು ಗುಂಪು ರಚ್ಲೆ ಆನಿ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವಾಂ ವಿರುದ್ಧ್ ಹಲ್ಲೆ ಕರುಂಕ್ ಯೆವ್ಜಣ್ ಕೆಲಿ. Arambai Tenggol ಮ್ಹಳ್ಳೊ ಹಿಂದುತ್ವಾ ಹಿಂಡ್ ಹ್ಯಾಂ ಪೈಕಿಂ ಸಕ್ಟಾಂ ಪ್ರಾಸ್ ಮುಖಾರ್.

ಹೈ-ಕೊಡ್ತಿಚ್ಯೆಂ ತೀರ್ಪ್ ಆಯಿಲ್ಲೆಂಚ್, ದೊಂಗ್ರಾಳ್ಯಾಂ ವಠಾರಾಂನಿಂ ‘ಸರ್ಕಾರಿ ರಾನಾಂ ಜಮೀನ್’ ಮ್ಹಣ್ ಸರ್ವೇ ಸುರ್ವಾತ್ಲಿ. ಶೆಕ್ಡ್ಯಾಂ ಪೈಲೆಂಚ್ಯಾ ಪುರ್ವಜಾಂ ಥಾವ್ನ್ ಕುಕಿ ಜನಾಂಗ್ ಜಿಯೊನ್ ಆಸ್ಲೆಲಿ ಜಮೀನ್ ತಾಂಚಿ ನಹಿಂ ಬಗಾರ್ ಸರ್ಕಾರಿ ಅರಕ್ಶಿತ್ ರಾನಾಂ ಮ್ಹಣ್ ಫರ್ಮಾಣ್ ದಿಲೆಂ. ಹಜಾರಾಂನಿಂ ಕುಕಿ ಘರಾಂ ವಿಭಾಡ್ಲಿಂ. ಲಗ್ಬಗ್ 230 ಇಗರ್ಜ್ಯೊ ಮೊಡ್ಲ್ಯೊ. 1000 ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಘರಾಂ ಜಳಯ್ಲಿಂ. ಪ್ರತಿರೋದ್ ಕೆಲ್ಲ್ಯಾಂ 60 ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವಾಂಚ್ಯೆ ಜೀವ್ ಗೆಲೆ. ಧಾ ಹಜಾರ್ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವ್ ಆಪ್ಲ್ಯಾಂ ಘರಾಂ ಥಾವ್ನ್ ಮೆಕ್ಳೆ ಜಾಲೆ.  ಕಣ್ವ್ಯಾಂ ಥಾವ್ನ್ ಕ್ರಿಸ್ತಾಂವಾಂಕ್ ಧಾಂವ್ಡಾಂವ್ಚ್ಯೆಂ ಪ್ರೇತನ್ ಹ್ಯಾಂ ಹಿಂದುತ್ವಾವಾದಿ ಸಂಘಟನಾಂಚ್ಯೆಂ.

ಭಾಜಪಾ ರಾಜ್ಯ್ ಸರ್ಕಾರಾಚಿ ಬೆಕಾಯ್ದಾ ಸ್ಥಳಾಂತರಿತಾಂಕ್ ಭಾಯ್ರ್ ಲೊಟ್ಚಿ ನೀತ್:

Churachandpur, Kangpokpi ಆನಿಂ Tengnoupal ಜಿಲ್ಲ್ಯಾಂನಿಂ ಮ್ಯಾನ್‍ಮಾರ್ ನಾಗ್ರಿಕ್ ಯೇವ್ನ್ ಘುಸ್-ಬೈಟ್ ಜಾಲ್ಯಾತ್ ಮ್ಹಣ್ 2022 ಎಲಿಸಾಂವಾಂ ಉಪ್ರಾಂತ್ ಪರತ್ ಪದ್ವೆರ್ ಆಯಿಲ್ಲ್ಯಾ ಭಾಜಪಾ ಸರ್ಕಾರಾನ್ ರಾನಾಂನಿ ವಸ್ತಿ ಕೆಲ್ಲ್ಯಾ ಅದಿವಾಸಿಂಕ್ ಬಂಧಿ ಕರುಂಕ್ ಸುರ್ವಾತ್ಲೆಂ. ಹಿ ಮೈಟೆ ಲೊಕಾಚಿ ಘುಟ್ಮೊಳ್  ಮ್ಹಣ್ ಆದಿವಾಸಿಂನಿಂ ವಾದ್ ಮಾಂಡ್ಲೊ. ಮಣಿಪುರಾಂತ್ ಅಸ್ಸಮಾ ಭಾಶೆನ್ NRC ಪಟ್ಟಿ ಕರಿಜೆ. 1951 ಇಸ್ವೆ ಉಪ್ರಾಂತ್ ದೊಂಗ್ರಾಳ್ಯೆ ಸುವಾತೆಂನಿಂ ವಸ್ತಿ ಕರುಂಕ್ ಆಯಿಲ್ಲೆ ಬೆಕಾಯ್ದಾ ಸ್ಥಳಾಂತರಿತ್ ಜಣ್ ಮ್ಹಣ್ ಓಳ್ಕಾಜೆ. ತಾಂಕಾಂ ರಾಜ್ಯಾ ಥಾವ್ನ್ ಭಾಯ್ರ್ ಕಾಡಿಜೆ. ಹ್ಯಾ ಲೋಕಾಚ್ಯಾ ಹಾತಾಂ ಥಾವ್ನ್ ಸರ್ಕಾರಿ ರಾನಾಂಚಿ ಸೊಡ್ವಣ್ ಕರಿಜೆ. ಕಸ್‍ಕಸ್ ಕೃಶಿ ಬಂಧ್ ಕರಿಜೆ. ಅಶೆಂ ಪ್ರಚಾರ್ ಜಾಲೊ. ಹ್ಯಾಚ್ ನೀತಿ ಪ್ರಮಾಣೆಂ, 2023 ಅಪ್ರೆಲ್ 11ವ್ಯೆರ್ ತೀನ್ ಇಗರ್ಜ್ಯೊ ಬೆಕಾಯ್ದಾ ಬಾಂದ್ಪಾಂ ಮ್ಹಣೊನ್ ಮೊಡ್ಲ್ಯೊ.

2023 ಅಪ್ರೆಲ್ 20 ತಾರಿಕೆರ್ ಮಣಿಪುರ್ ಹೈ-ಕೊಡ್ತಿಚ್ಯೆಂ ಫರ್ಮಾಣ್ ಆಯ್ಲೆಂ: ಮೈಟೆ ಲೋಕಾಕ್ ಪರಿಶಿಷ್ಟ್ ಪಂಗಡ್ ಪಟ್ಟೆಂತ್ ಘಾಲಿಜೆ ಮ್ಹಣ್. ಅಶೆಂ ಜಾಲ್ಯಾರ್, ಮೈಟೆ ಲೋಕ್ ದೊಂಗ್ರಾಳ್ಯೆ  ಸುವಾತೆಂನಿಂ ಭುಂಯ್ ಘೆವ್ನ್ ವಸ್ತಿ ಕರ್ತೆಲೆ ಮ್ಹಣ್ ಕುಕಿ ಭಿಂಯೆಲೆ. ಹ್ಯಾ ಫರ್ಮಾಣಾ ವಿರುದ್ಧ್, 2023 ಅಪ್ರೆಲ್ 28ವ್ಯೆರ್ ಆದಿವಾಸಿ ಪಂಗ್ಡಾಂನಿಂ ‘ಮಣಿಪುರ್ ಬಂಧ್’ ಕರುಂಕ್ ಉಲೊ ದಿಲೊ. ಹ್ಯಾ ದೀಸಾ, ಮುಖ್ಯ್ ಮಂತ್ರಿ ಬಿರೆನ್ ಸಿಂಘ್ ಚುರಾಚಂದ್‍ಪುರಾಂತ್ ಏಕ್ ಜಿಮ್ ಉದ್ಗಾಟನ್ ಕರುಂಕ್ ಆಸ್ಲೊ. ಪುಡ್ಲ್ಯಾ ದೀಸಾ, ತೆಂ ಜಿಮ್ ಜಳಯ್ಲೆಂ. ವಠಾರಾಂತ್ ಸೆಕ್ಶನ್ 144 ಕರ್ಫ್ಯು ಘಾಲೊ. ಪಾಂಚ್  ದೀಸ್ ಇಂಟರ‍್ನೆಟ್ ಬಂಧ್ ದವರ್ಲೆಂ. ಬಿರೆನ್ ಸಿಂಘಾನ್ ಕುಕಿಂಕ್ ‘ಆತಂಕ್‍ವಾದಿ’ ಮ್ಹಣ್ ಬಿಲ್ಲೊ ದಿಲೊ. ಟ್ವಿಟ್ಟರ್ ಆನಿ ಟಿವಿ ಮಾಧ್ಯಾಮಾಂನಿಂ ಕುಕಿಂಕ್ ‘ಬೂದ್ ಶಿಕಯ್ತಲೊಂ’ ಮ್ಹಣ್ ಭೆಸ್ಟಾವ್ಣೆಂ ಸಯ್ತ್ ತಾಣೆಂ ದಿಲೆಂ. ತಾಚ್ಯಾ ಅಪ-ಪ್ರಚಾರಾ ವರ್ವಿಂ ರಾಜ್ಯಾಂತ್ ಸಮಧಾನ್ ಅನಿಕೀ ಬಿಗಡ್ಲೆಂ.

ಕುಕಿ ಜನಾಂಗಾಚಿ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಾ: 

All Tribal Student Union Manipur (ATSUM) ಹಾಣಿಂ 2023 ಮಾಯ್ 3-ವ್ಯೆರ್ ‘Tribal Solidarity March’ ಮ್ಹಳ್ಳೊ ಪುರ್ಶಾಂವ್ ಕಾಡ್ಲೊ, ಹೈ-ಕೊಡ್ತಿಚ್ಯಾ ಫರ್ಮಾಣಾ ವಿರುದ್ಧ್. ಸಾಟ್ ಹಜಾರಾಂಕ್ ಮಿಕ್ವೊನ್ ಕುಕಿನಿಂ ಭಾಗ್ ಘೆತ್ಲೊ. ಚುರಾಚಂದ್‍ಪುರಾಂತ್ ಹಿಂಸಾ ಜಾಲಿ. ಹ್ಯಾ ಹಿಂಸಾ-ನಡ್ತ್ಯಾಂತ್ ಕುಕಿ ಘರಾಂ ಆನಿ ಇಗರ್ಜ್ಯೊ ಜಳಯ್ಲ್ಯೊ. ಇಂಪಾಲಾಂತ್ 500 ಕುಕಿ ಲೋಕ್ ಭಿಂಯೆವ್ನ್ ಲಂಪೆಲ್‍ಪಟ್ ಶೆರಾಕ್ ಪೊಳೊನ್ ಗೆಲೊ. ಬಿಶ್ಣುಪುರ್, ಕಾಂಗ್ಪೊಕ್ಪಿ, ಚುರಾಚಂದ್‍ಪುರ್, ಕಾಕ್ಚಿಂಗ್, ಕಾಂಚಿಪುರ್, ಸೊಯ್ಬಮ್ ಲೇಯ್ಕಾಯ್, ತೆಂಗ್‍ನೌಪಲ್, ಲಂಗೊಲ್, ಆನಿಂ ಹೆರ್ ಲ್ಹಾನ್ ವಠಾರಾಂನಿಂ ಹಿಂಸಾ ಜಾಲಿ. ಘರಾಂಕ್ ಉಜೊ ಲಾಯ್ಲೊ. ಇಗರ್ಜ್ಯೊ ಆನಿ ದೇವುಳಾಂ ಜಳಯ್ಲ್ಯೊ.

2023 ಮಾಯ್ 4ವ್ಯೆರ್, ಪೋಲಿಸಾಂನಿಂ ಲೋಕಾ-ಜಮ್ಯಾಂ ವಯ್ರ್ ಗೋಳಿಬಾರ್ ಕರಿಜೆ ಪಡ್ಲೆಂ. ಚುರಾಚಂದ್ಪುರ್ ಶಾಸಕಾಚ್ಯಾ ಕಾರಾಚ್ಯೆರ್ ಹಲ್ಲೊ ಜಾಲೊ. ತಾಚೊ ಏಕ್ಲೊ ಸಾಂಗಾತಿ ಮೆಲೊ. ಶಾಸಕ್ ಘಾಯಾಳ್ ಜಾಲೊ. ಹ್ಯಾ ಹಿಂಸಾತ್ಮಕ್ ನಡ್ತ್ಯಾಂ ವರ್ವಿಂ 1700 ಘರಾಂ, ಹಜಾರೊಂ ವಾಹನಾಂ ಆನಿಂ ಮಾಗ್ಣ್ಯಾಂ-ಘರಾಂ ನಾಸ್ ಜಾಲಿಂ ಮ್ಹಣ್ ಸರ್ಕಾರಿ ಹಿಸೊಪ್ ದಿಲಾ.

ಮಾಯ್ 29-ವ್ಯೆರ್, ಹಜಾರೊಂ ಕುಕಿ, ಮಿಝೊ ಅನಿ ಝೊಮಿ ಕುಳಿಯೆಚ್ಯಾ ಸ್ತ್ರೀಯಾಂನಿಂ ದಿಲ್ಲಿಂತ್ ಜಂತರ್ ಮಂತರ್ ಸುವಾತೆರ್ ಮೋರ್ಚಾ ಕಾಡ್ಲೊ. ರಾಜ್ಯ್ ಸರ್ಕಾರಾನ್ ಕುಕಿ ಗಾಂವ್‍ಕಾರಾಂಕ್ ತಾಂಚ್ಯಾಂ ರಾನಾಂ -ಜಮೀನೆ ಥಾವ್ನ್ ನಿಕ್ಳಾವ್ನ್ ಕುಳಿಯಾಂ ಮಧೆಂ ತಾಣ್ ವಾಡಯ್ಲೆಂ ಮ್ಹಣ್ ಆರೋಪ್ ಮಾಂಡ್ಲೊ. ಕೇಂದ್ರ್ ಸರ್ಕಾರಾನ್ ಫಾವೊತಿಂ ಮೇಟಾಂ ಘೆಜೆ ಮ್ಹಣ್ ಪೊರಾತ್ಲೆಂ.

ತವಳ್‍ಚ್, 21 ವ್ಹರ್ಸಾಂಚ್ಯಾ ಏಕಾ ಕುಕಿ ತರ್ನಟ್ಯಾಕ್ ಪೋಲಿಸ್ ಕಸ್ಟಡಿಂತ್ ಆಸ್ತಾನಾಂಚ್ ಮೈಟೆ ಗುಂಡಾಂನಿಂ ಲಿಂಚಿಂಗ್ ಕೆಲೆಂ ಮ್ಹಣ್ ಕುಕಿ ಪೋಲಿಸಾಂ ವಿರುದ್ಧ್ ಆರೋಪ್ ಕರ್ತಾತ್. ಹ್ಯಾ ತರ್ನಾಟ್ಯಾನ್ ಮುಖ್ಯ್ ಮಂತ್ರಿ ಬಿರೆನ್ ಸಿಂಘಾ ವಿರುದ್ಧ್ ಏಕ್ ಸಮಾಜಿಕ್ ಪೊಸ್ಟ್ ‘ಶೇರ್’ ಕೆಲಾ ಮ್ಹಣ್ ಆರೋಪ್ ಲಾವ್ನ್ ಕೈದ್ ಕೆಲ್ಲೊ. ಜೂನ್ 17ವ್ಯೆರ್, ಇಂಪಲಾ ಆರ್ಚ್-ಬಿಸ್ಪಾನ್ 249 ಇಗರ್ಜ್ಯೊ ಜಳಯ್ಲ್ಯಾತ್ ಮ್ಹಣ್ ವರ್ಧಿ ದಿಲಿ. ಹ್ಯಾಂ ಘಡಿತಾಂ ವರ್ವಿಂ, ಕುಕಿ ಲೋಕ್ ಚಾಳ್ವಲೊ. ಪರಿಣಾಮ್ ಜಾವ್ನ್, ಜುಲೈ 27ವ್ಯೆರ್ ದೋನ್ ಪಂಗ್ಡಾಂ ಮಧೆಂ ಗೋಳಿಬಾರ್ ಚಲ್ಲೆಂ.

ಆರ್ಮಿ ತೈನಾತಿ ಆನಿ ಜಮ್ಯಾಂಚ್ಯೆಂ ಸ್ಥಳಾಂತರ್: 

ಅನ್-ಅದಿವಾಸಿ ಜಿಲ್ಲ್ಯಾಂನಿಂ –  Imphal West, Kakching, Thoubal, Jiribam, ಆನಿಂ Bishnupur – ತಶೆಂಚ್, ಆದಿವಾಸಿ ಜಿಲ್ಲ್ಯಾಂನಿಂ – Churachandpur, Kangpokpi, ಆನಿಂ Tengnoupal – ಹ್ಯಾ ಆಟ್ ಜಿಲ್ಲ್ಯಾಂನಿಂ ಇಂಡಿಯನ್ ಆರ್ಮಿನ್ ಕರ್ಫ್ಯು ಜ್ಯಾರಿ ಕೆಲೊ. ಮಾಯ್ 4-ವ್ಯೆರ್, ‘shoot at sight order’ ಆಯ್ಲೆಂ. 9 ಹಜಾರ್ ಲೋಕಾಕ್ ಸುರಕ್ಶಿತ್ ಥಳಾಂಕ್ ಸ್ಥಳಾಂತರ್ ಕೆಲೆಂ. ಉಪ್ರಾಂತ್ಲ್ಯಾಂ ದೋನ್ ದಿಸಾಂನಿಂ 43 ಹಜಾರ್ ಲೋಕಾಕ್ ಸ್ಥಳಾಂತರ್ ಕರಿಜೆ ಪಡ್ಲೆಂ. ಸಗ್ಳ್ಯಾ ರಾಜ್ಯಾಂತ್ ಧಾ ಹಜಾರ್ ಆರ್ಮಿ, ಪಾರಾ-ಮಿಲಿಟರಿ ಆನಿ ಸೆಂಟ್ರಲ್ ಆರ್ಮ್‍ಡ್ ಪೋಲಿಸ್ ಫೊರ್ಸ್ ಕಾನೂನ್ ಆನಿ ಸುವ್ಯವಸ್ಥಾ ಸಾಂಭಾಳ್ಚ್ಯಾ ಡ್ಯೂಟೆರ್ ಲಾಗಯ್ಲೆಂ.

ಕುಕಿ ಸ್ತ್ರೀಯಾಂಕ್ ನಾಗ್ಡೆ ಪೆರೇಡ್ ಕೆಲ್ಲೊ ವಿಡಿಯೊ ವಾಯ್ರಲ್ ಜಾಲ್ಲ್ಯಾ ತಕ್ಶಣ್ ಸುಪ್ರಿಂ ಕೊಡ್ತಿನ್ ಕೇಂದ್ರ್ ಸರ್ಕಾರಾಕ್ ಚೆತಾವ್ಣಿ ದಿಲಿ. ಸರ್ಕಾರಿ ಕ್ರಮ್ ಘೆತ್ಲೆಂ ನಾಂ ತರ್ ಕೊಡ್ತ್ ಕ್ರಮ್ ಘೆತೆಲಿ ಮ್ಹಳೆಂ. ದೆಕುನ್, 80 ದೀಸ್ ಮೊನೊ ರಾವ್ಲಲ್ಯಾ ಮೋದಿನ್ ಆಖ್ರೆಕ್ ತೊಂಡ್ ಉಗ್ತೆಂ ಕೆಲೆಂ, ಥೈಂಯೀ ಥೊಡ್ಯಾ ಸೆಕುಂದಾಂಕ್.

ಜುಲೈ 20-ವ್ಯೆರ್, ಹ್ಯಾ ಸ್ತ್ರೀಯೆಂಚ್ಯೆರ್ ಅತ್ತ್ಯಾಚಾರ್ ಕೆಲ್ಲ್ಯಾ ಗುನ್ಯಾಂವಾ ಖಾತಿರ್ ಚಾರ್ ಜಣಾಂಕ್ ಬಂಧಿ ಕೆಲಾಂ ಮ್ಹಣ್ ಮಣಿಪುರ್ ಪೋಲಿಸಾಂನಿಂ ಮಾಧ್ಯಾಮಾಂಕ್ ಕಳಯ್ಲೆಂ. 22ವ್ಯೆರ್ ಏಕ್ಲ್ಯಾಕ್ ಆನಿ 23ವ್ಯೆರ್ ಅನ್ಯೆಕ್ಲ್ಯಾ ನಾ-ಬಾಲಿಕ್ ಅಫ್ರಾದ್ಯಾಕ್ ಬಂದಿ ಕೆಲೆಂ.

ರಾಹುಲ್ ಗಾಂಧಿಚಿ ಮಣಿಪುರ್ ಭೆಟ್:

ಜೂನ್ 29-ವ್ಯೆರ್ ರಾಹುಲ್ ಗಾಂಧಿ ಮಣಿಪುರ್ ಭೆಟೆರ್ ಗೆಲೊ. ಚುರಾಚಂದ್‍ಪುರ್ ವಠಾರಾಂನಿಂ ಪೀಡಿತ್ ಲೋಕಾಕ್ ತೊ ಮೆಳ್ಳೊ. ತಾಂಕಾಂ ಭುಜ್ವಣ್ ತಾಣೆಂ ದಿಲಿ. ಜರ್ ರಾಹುಲ್ ಮಣಿಪುರ್ ವಚೊಂಕ್ ಸಕ್ತಾ ತರ್ ಮೋದಿ ಕಿತ್ಯಾಕ್ ವಚಾನಾಂ ಮ್ಹಳ್ಳಿಂ ಸವಲಾಂ ಹ್ಯೆ ಭೆಟೆ ವರ್ವಿಂ ಉಠ್ಲಿಂ. ಹ್ಯೆ ಭೆಟೆ ವಿಷಿಂ ಕೊಂಗ್ರೆಸ್ ಪಾಡ್ತ್ ಆನಿ ಭಾಜಪಾ ಮಧೆಂ  तु तु मे मे  ಶಿವಾಯ್ ವ್ಹಡ್ ಫಾಯ್ದೊ ಜಾಲೊ ನಾಂ. ಕಿತ್ಯಾಕ್ ವಿರುದ್ಧ್ ಪಾಡ್ತಿಂಚ್ಯೆಂ ಆಯ್ಕೊಂಚ್ಯೆ ತಿತ್ಲಿ ನಮ್ರತಾ ಮೋದಿಕ್ ಆನಿ ತಾಚ್ಯಾ ಸರ್ಕಾರಾಕ್ ನಾಂ.

 

ಮಣಿಪುರ್ ಕೆದಾಳಾ ಪರ‍್ಯಾಂತ್ ಜಳ್ತಲೆಂ?

ವಯ್ರ್ ವರ್ಣನ್ ಕೆಲ್ಲ್ಯಾ ಸರ್ಕಾರಿ ಫವ್ಜೆಂನಿಂ ಮಣಿಪುರಾಂತ್ ಹಿಂಸಾ ಥೊಡ್ಯಾ ಮಟ್ಟಾಕ್ ರಾವಯ್ಲ್ಯಾ. ತರ್‌ಯೀ, ಹೆಣೆಂ ತೆಣೆಂ, ತವಳ್ ತವಳ್ ಝುಜಾಂ ಚಲ್ತಾತ್. ಮೈಟೆ ಆನಿ ಕುಕಿ ಜನಾಂಗಾಂ ಕಡೆ ಜಾಯಿತ್ತಿಂ ಆಧುನಿಕ್ ಹಾತೆರಾಂ ಆಸಾತ್, ಓಟೊಮೇಟಿಕ್ ಬಂದುಕೊ ಸಯ್ತ್.  ತಶೆಂ ಬರ್ಮಾ ಥಾವ್ನ್ ಝುಜಾರಿ ಆನಿ ಹಾತೆರಾಂ ತಸ್ಕರಿ ಗ್ರೂಪ್ ಘೆವ್ನ್ ಯೆತಾತ್, ತೆಂ ರಾವೊಂಕ್ ಸರ್ಕಾರ್ ಸಫಳ್ ಜಾವ್ನಾ. ಕುಕಿ ತಶೆಂ ಮೈಟೆ ಪ್ರತಿನಿಧಿ ಯೆದೊಳ್ಚ್ಯಾಕ್ ಕೇಂದ್ರ್ ಸರ್ಕಾರಾನ್ ಆಯೊಜಿತ್ ಕೆಲೆಲ್ಯಾ ಶಾಂತಿ ಶಿಬಿರಾಂತ್ ವಾಟೆಲಿ ಜಾಂವ್ಕ್ ತಯಾರ್ ನಾಂತ್!

ಹೊ ವಿಷಯ್ ಆತಾಂ ಅಂತರ್-ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ್ ಹಂತಾರ್ ಗಾಜ್ಲಾ. UNO ಜೆರಾಲ್ ಸೆಕ್ರೆಟರಿನ್ ವೆಗಿಂಚ್ ಫಾವೊತಿಂ ಕ್ರಮಾಂ ಘೆವ್ನ್ ಶಾಂತಿ ರುತಾ ಕರಿಜೆ ಮ್ಹಣ್ ಮೋದಿ ಸರ್ಕಾರಾಕ್ ಮನವಿ ಕೆಲ್ಯಾ. ಅಂತರ್-ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ್ ಮಾಧ್ಯಮಾಂ ಹೊ ವಿಷಯ್ ಸದಾಂ ಉಕಲ್ನ್ ದಾಖಯ್ತಾತ್. ಪ್ರತ್ಯೇಕ್ ಜಾವ್ನ್ ಬಿಬಿಸಿರ್ ಸದಾಂ ಹಿ ಖಬರ್ ಆಸಾ. ದೆಕುನ್, ವೆಗಿಂಚ್ ಮಣಿಪುರಾಂತ್ ಶಾಂತಿ ಸಮಾಧಾನ್ ರಚುಂಕ್ ಜಾಯ್. ಹೆಂ ಇಂಡಿಯಾಚ್ಯಾ ಹಿತಾಚ್ಯೆಂ ಆನಿ ಫಾಯ್ದ್ಯಾಚ್ಯೆಂ.

■ ಫಿಲಿಪ್ ಮುದಾರ್ಥ್